Độc đáo như đám cưới người Cống

Chú rể mỏi tay bế con. Cô dâu khóc nức nở. Rượu, nước, canh, đồ ăn cứ "nhắm" thẳng nhà trai mà "bay". Đoàn rước dâu nhà trai thì chân nam đá chân chiêu, tăng tốc như chạy nước rút khi dời khỏi nhà gái... là những hình ảnh mang đậm màu sắc dân tộc trong một đám cưới của cộng đồng người Cống ở xã Nậm Khao, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.

Cô dâu, chú rể trong khi làm lý

Giây phút nín thở chờ lý

Làm lý - một nghi thức quen thuộc, quan trọng bậc nhất trong đám cưới của một số dân tộc ít người sống ở vùng núi cao Tây Bắc đất nước đã được thể hiện rõ nét, xúc động trong một đám cưới người Cống.

Nếu như đêm trước, chúng tôi đã có những phút giây rạo rực khihòa cùngcácvũ điệu sôi động của những nam thanh nữ tú bên nhà traithể hiện, thì sáng nay, sự háo hức mục kích sở thị nghi lễ làm lý trong đám cưới người Cốngđã đưa chúng tôi đến với nhà gái ở cùng bản Nậm Khao. Có thể nói, trong thời gian nửa đầu buổi sáng, trung tâm của đám cưới người Cống diễn ra tại nhà gái, vì toàn bộ nhà trai đã thànhđoàn rước dâu đến nhà gái chờlý và ăn cơm mừng chung vui với nhà gái.

8h sáng, căn nhà sàn của nhà gáiđã chật kín người chờ làm lý. Trưởng lý, cô dâu, chú dể cùng với những người thân thiết trong gia đình nhà gái đã ngồi quây quần quanh mâm lý được chuẩn bị sẵn, với ánh mắt và tâm trạng thể hiện sự tôn nghiêm hết mực. Mọi người ngồi quanh mâm lý hầu như không nói chuyện. Không gian trong nhà khá trật tự, chỉ có tiếng nói uy linh của trưởng lý xen lẫn tiếng nức nở không ngừng của người con gái trong ngày vu quy...

"Như nhiều cộng đồng dân tộc ít người vùng Tây Bắc, đám cưới người Cống đặc biệt coi trọng phần nghi lễ: Làm lý. Trước khi tiễn con gái về nhà chồng, nhà gái sẽ làm lý với những nghi thức trang trọng và thiêng liêng nhất. Ý nghĩa chính của việc làm lý ở nhà gái là "Cắt hóng" cô gái khỏi bàn thờ của gia đình nhà gái (tức là co gái không còn thuộc bàn thờ tổ tiên, gia đình nữa). Sau khi đón con dâu về, nhà trai cũng phải làm lý "Nhập hóng" để "nhập" cô dâu vào bàn thờ gia đình, tổ tiên nhà chú rể..." - anh Thái Hữu Thịnh - cán bộ phòng Văn hóa huyện Mường Tè, ghé tai tôi nói nhỏ.

Mâm lý này là do nhà trai chuẩn bị và mang đến, gồm một con gà luộc chín đặt cạnh một đĩa xôi. Một chiếc bát, 2 đồng bạc trắng, 1.500.000 - 2.000.000 đồng tiền mặt. Một dúm muối trắng, 3 đôi đũa, 3 chén rượu cùng với một ché rượu cần với 2 ống hút. Một ống hút buộc củ gừng tươi, ống còn lại treo một cuộn giấy màu nhỏ... Tất cả đó được xếp cẩn trọng trên những lớp lá dong xanh biếc, màu sắc rất hài hòa, bắt mắt.

Cạnh mâm lý, một cô gái trẻ ngồi quỳ, người rung lên từng đợt theo tiếng khóc nức nở. Dường như vì khóc nhiều nên cô không còn sức, chỉ trực đổ xụp xuống nếu không có người thanh niên bên cạnh làm chỗ dựa và hai tay cô không giữ chặt vào cần hút của ché rượu cần đặt trước mặt. Người thanh niên quỳ bên cạnh cô, một người đàn ông với gương mặt chững chạc, tỏ vẻ bình tĩnh, tay ôm một bé trai kháu khỉnh. Thỉnh thoảng, đứa bé lại được chuyển sang cho cô gái bế. "Đó chính là cô dâu, chú rể và con trai của hai người" - Chị gái đứng cạnh đã giải đáp điều thắc mắc khi tôi hỏi.

Lễ làm lý bắt đầu khi trưởng lý tung 2 đồng bạc trắng vào một chiếc bát đặt trên mâm lý. Hai chiếc đồng bạc xoay tít với những âm thanh sắc lẹm khi va vào nhau và va vào thành bát. "Đây là động tác thử bạc. Âm thanh của những đồng bạc cang vang, sắc, gọn thì bạc đó càng già, càng giá trị, chứng tỏ tấm thịnh tình của nhà trai càng chân thành" - anh Thịnh nói với tôi. Sau khi đếm tiền lý xong, trưởng lý đọc bài khấn tổ tiên, trời đất chứng giám cho lễ kết duyên của đôi trai tài, gái sắc của bản.

Kết thúc bài khấn, trưởng lý đưa tay vào bụng gà, lấy ra một lát nhỏ thịt, rồi nhón một phần xôi nhỏ bằng hạt gấc... pha trộn vào nhau thành một dúm đặt lên một góc trống trên mâm lý. Sau khi tìm hiểu những người tham gia mâm lý, tôi được biết đây chính nghi thức mời tổ tiên thưởng thức trước, khi về chứng giám lễ kết duyên của người con gái trong họ. Làm lý kết thúc, cô dâu, chú rể cùng nhau uống rượu cần bằng 2 ống út có sẵn trước đó.

Nhà trai "chạy nước rút" trong lễ té rượu khi rước dâu

"Chạy nước rút" khỏi nhà gái

Khi mọi người kết thúc bữa cơm mừng cưới với những chén rượu lý cũng là lúc chuẩn bị cho lễ rước dâu. Trước khi về nhà chồng dâu quỳ lạy bố mẹ đẻ 3 lần. Đây cũng là nghi thức cuối cùng của cô gái khi vu quy. Khoảng thời gian trầm lắng của giây phút làm lý trôi qua, không gian bỗng trở nên ồn ào náo nhiệt bất ngờ. Tiếng cười nói vang vang làm nóng cả không khí mùa đông giá lạnh nơi bản làng vùng cao Tây Bắc. Các trai làng, gái bản tuy đã nồng nàn men rượu cưới, song vẫn hướng sự tập trung về phía cầu thang nhà gái với ánh mắt và dáng điệu sẵn sàng đón chờ một lễ rước dâu sôi động nhất...

Khi đoàn rước dâu nhà trai vừa bước chân xuống cầu thang, là lúc những cơn "mưa" rượu, nước từ trái nhà té ra. Dùng tay che chắn cho cô dâu lúc này vẫn đang nghẹn ngào khóc, mọi người nhanh chân bước xuống cầu thang trong tiếng mừng vui, phấn khích tột độ của tất cả mọi người.

Trên cầu tháng, những bịch quần áo, đồ dùng thường nhật của cô dâu được các thành viên bên trai trai khẩn trương mang theo. Nhiều người vác trên vai như một tấm chắn hữu hiệu trước những làn "mưa" rượu, nước không ngừng tuôn ra. Đoàn người rước dâu vừa qua khỏi chiếc cầu thang, đã phải hứng tiếp một trận "mưa rào" từ tất cả những gì là đồ ăn, thức uống trên mâm cơm cưới: Từ bát canh, chén rượu, cốc nước hay cơm thừa... do những thành viên, họ hàng nhà gái ở sẵn bên mâm cơm tạo ra.

Nặng vai với những bao đồ dùng của cô dâu, các thành viên đoàn nhà trai vẫn phải tìm cách nhanh nhất để thoát qua sân nhà gái, đặng tránh những thập cẩm cơm, canh, rượu, nước... té lên người. Những bước chạy "nước rút" diễn ra trong thời gian chưa đầy một phút trong lễ té rượu. Tuy nhiên, chừng đó thời gian cũng đủ để hầu hết những thành viên của đoàn nhà trai nhận cho mình những "phần quà" thiện tình, hữu ý từ nhà gái.

Tôi và người bạn đồng hành cũng không tránh khỏi những vạt mưa rượu tới tấp ấy. Chiếc áo khoác đổi màu thành những vệt dài phía sau lưng, toàn thân hắt lên một mùi rượu nồng pha lẫn mùi của canh rau. Chắc là năm nay mình gặp nhiều may mắn, tôi chợi nghĩ khi nghe anh cán bộ phòng Văn hóa huyện Mường tè nói: "Nhà gái té rượu, nước, đồ ăn thức uống trên mâm cỗ vào đoàn rước dâu là một tập tục đã có từ xa xưa của người Cống. Tục té rượu này không những để xua đuổi những điều rủi ro trước đó mà còn mang theo điềm may mắn những ai tham gia rước râu và cho cả đôi vợ chồng trẻ. Trước kia, người ta còn sử dụng cả bùn, đất nhão... để ném vào đoàn rước dâu. Nhưng bây giờ, vì giữ gìn vệ sinh, nên họ chỉ té rượu, nước và đồ ăn thức uống".

Thời điểm mẹ chồng đưa cô dâu rời khỏi nhà mẹ đẻ và bên nhà gái té rượu, nước, thức ăn vào đoàn rước dâu chính là thời khắc sôi động và náo nhiệt nhất trong một đám cưới người Cống. Khi đoàn nhà trai về đến nhà, trước tiên cô dâu được dẫn vào bếp, dúm một ít gạo lên rồi lại bỏ xuống, còn chú rể cũng sẽ làm tương tự như vậy đối với muối. Việc làm này của cô dâu chú rể là thể hiện cho việc đã làm chủ được hũ gạo, âu muối. Tức là làm chủ gia đình.

Thực hiện xong nghi thức này, cô dâu được đưa đến ngồi trước giường của bố mẹ chồng - giường chính của gia đình, nằm ở phía trái ngôi nhà. Chiếc giường này cũng là nơi đặt bàn thờ của gia đình. Tại đây, trưởng lý nhà trai sẽ làm lễ "Nhập hóng" cho cô dâu. Khi ấy, cô dâu chính thức trở thành một thành viên trong gia đình nhà trai. Từ đây, cô gái sẽ không được về ngủ qua đêm ở nhà bố mẹ đẻ, tuy vẫn có thể thăm nom bình thường vào ban ngày.

Chia tay đám cưới người Cống, nhưng những dư vị của nó thật ấn tượng và sâu sắc. Hình ảnh người con gái thút thít khóc trước mâm lý trong ngày vu quy (đây cũng là một nghi thức mang tính bắt buộc), những bước chạy dồn dập khi tham gia đoàn rước dâu, rồi cái vị nồng nồng của rượu lý phảng phất khắp quần áo nữa... Tất cả thật khó quên. Thêm một thú vị nữa của đám cưới người Cống là, trước khi kết hôn, chàng trai phải trải qua 3 năm ở rể và sống như vợ chồng với cô gái. Sau 3 năm ấy, nếu hai người có con trai, thì mâm lý nhà trai mang đến sẽ là một con gà. Nếu hai người sinh con gái, thì mâm lý nhà trai mang đến sẽ là 9 đôi cá suối!

Trần Đình Hà