Cách dạy trẻ 'ngã bảy lần, đứng dậy tám lần' của người Nhật

Không khen ngợi tài năng thiên bẩm, người Nhật đề cao nỗ lực của mỗi người ngay từ khi còn rất nhỏ. 

Kate Lewis là nhà văn tự do người Mỹ đang sống ở Nhật Bản cùng gia đình. Cô thích dịch chuyển và luôn đưa các con theo cùng trên mọi hành trình khám phá. Kate chia sẻ trên Savvy Tokyo về cách người Nhật dạy trẻ tính kiên cường.

Tính kiên cường, tức khả năng vực dậy sau vấp ngã là chìa khóa để kiểm soát sự căng thẳng và mạnh mẽ hơn. Đó là điều chúng ta nên dạy con từ khi còn thơ bé.

Là một đứa trẻ mới chập chững biết đi, con trai tôi thường xuyên bực bội khi cố gắng thử một nhiệm vụ nào đó. Thằng bé dễ bỏ cuộc khi gặp việc gì đó quá khó khăn và yêu cầu mẹ hoàn thành nốt. Với một phụ huynh đề cao tính tự lập, tôi xem sự thiếu nỗ lực này là đáng báo động, thậm chí dù đứa trẻ còn rất nhỏ.

Tôi muốn con trai kiên trì với những thách thức, không từ bỏ ngay từ khó khăn đầu tiên. Nếu không thành công, tôi muốn thằng bé thử lần nữa. Quan trọng nhất, tôi tin rằng những gì tôi dạy nó lúc hai tuổi sẽ hình thành cách nó đối mặt với cuộc sống trong tương lai. Tôi muốn trao cho nó những công cụ để trở nên kiên cường.

Giáo viên tiếng Nhật đã nói với tôi về một câu tục ngữ Nhật Bản gói gọn hoàn toàn những gì tôi muốn dạy con: Nana korobi ya oki (ngã bảy lần, đứng dậy tám lần).

Câu chúc may mắn của người Nhật

Một người bạn nói “Good luck!” (Chúc may mắn) trước khi tôi leo núi Phú Sĩ. Đột nhiên, tôi nhận ra khác biệt lớn giữa suy nghĩ của người Mỹ và người Nhật khi tiếp cận thách thức lớn trong cuộc sống.

Một người Mỹ có thể nói “Good luck!” trước kỳ thi hay buổi thuyết trình quan trọng. Nhưng ở Nhật, người ta nói “Ganbatte!”, nôm na là “Hãy làm tốt nhất nhé!”.

Người Nhật chú trọng dạy trẻ tính kiên cường ngay từ bé. 

Khen ngợi nỗ lực thay vì gán kết quả với may mắn hay khả năng thiên bẩm là hiểu biết mới về nuôi dạy con cái ở Mỹ, nhưng đã là một phần văn hóa nuôi dạy trẻ ở Nhật trong suốt lịch sử lâu dài. Sau nhiều thập kỷ người Mỹ khuyến khích trẻ với những cụm từ như “Con thật thông minh”, một nghiên cứu đột phá năm 2013 của Đại học Chicago và Stanford cho thấy bố mẹ nên khen ngợi con vì nỗ lực, chẳng hạn “Con đã rất chăm chỉ!”.

Thay vì giới hạn trẻ bằng cách nói về những gì chúng có, hãy khuyến khích chúng tin rằng tiềm năng của bản thân là vô hạn. Trẻ có thể làm bất cứ điều gì mình muốn, có thể trở thành bất kỳ ai mình mơ ước, miễn luôn nỗ lực hết sức.

Để áp dụng, tôi nhắc “Chúng ta luôn phải thử lại” mỗi khi con trai nản chí.

Sức mạnh của từ “chưa”

Thay vì nói “Tôi không biết”, “Tôi không hiểu”, “Tôi không thể làm việc này”, bạn hãy đổi thành “Tôi chưa biết”, “Tôi chưa hiểu”, “Tôi chưa thể làm được việc này”.

Sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy này được thực hiện ở Nhật Bản, nơi học sinh có khả năng khác nhau được học cùng nhau, tham gia các hoạt động với nhau.

Trong một bữa ăn trưa, người bạn Nhật của tôi chỉ ra hệ thống trường học ở Mỹ có một số lợi thế là trẻ có thể tiến nhanh dựa vào tài năng thiên bẩm. Trẻ em Mỹ có thể được xếp vào các lớp năng khiếu, thậm chí nhảy một lớp ở cấp tiểu học. Trẻ vật lộn với môn học nào đó có thể bị yêu cầu học đúp một lớp.

Trong khi bạn tôi cảm thấy hệ thống Mỹ đáng ngưỡng mộ, nhà tâm lý học người Mỹ Angela Duckworth có cách nhìn khác trong cuốn sách bán chạy Grit. Theo bà, hệ thống giáo dục Nhật Bản là hình mẫu của việc dạy trẻ tính kiên cường, hoặc theo cách dùng từ của bà là “grit” (gan góc, can đảm).

"Thay vì phân loại trẻ em, một niềm tin phổ biến được nhấn mạnh trong trường học Nhật Bản - bạn sinh ra như thế nào không quan trọng bằng việc bạn thể hiện ra sao”, Duckworth viết.

Trường học Nhật Bản không phân loại học sinh theo khả năng.

Một số trẻ có thể nổi trội về toán học, số khác có tài năng thiên bẩm về mỹ thuật hay âm nhạc. Tuy nhiên, các trường học không khuyến khích tài năng thiên bẩm. Họ dạy trẻ rằng chỉ cần nỗ lực, mọi người ở bất kỳ mức độ khả năng nào đều có thể trở nên tài giỏi. Trẻ có thể chỉ chưa biết cách làm điều đó.

Văn hóa “hansei”

Website trường mẫu giáo của con trai tôi tuyên bố nguyên tắc trọng tâm là cung cấp nền tảng vững chắc cho trẻ, giúp trẻ mạnh mẽ cả về cơ thể lẫn tinh thần. Trong các cuộc họp phụ huynh, giáo viên phản hồi chi tiết về nỗ lực của con trai tôi, bao gồm cả việc đã không (chưa) cất đồ chơi một cách vui vẻ.

Đối với những đứa trẻ lớn hơn, khái niệm về “haisei” (tự phê bình) trở nên cấp thiết. “Hansei” giúp bạn xác định mình đang nỗ lực đến đâu và quan trọng nhất là cách đạt được mục tiêu. Học sinh thường được yêu cầu đặt mục tiêu và xác định kế hoạch thực hiện.

Tư duy cầu tiến này mang lại cho học sinh cảm giác nắm bắt được tương lai. Nếu muốn kết quả tốt hơn, chúng phải lập kế hoạch và thực hiện chăm chỉ.

Con trai tôi giờ đã ba tuổi rưỡi, thi thoảng tôi nghe lỏm thằng bé tự nói “Chúng ta luôn phải thử lại” mỗi khi làm việc gì đó khó khăn. Tôi hy vọng sẽ theo sát quá trình trưởng thành cùng nó.

Ngoài mong đợi của tôi, thằng bé còn khuyến khích em gái một tuổi về tính kiên cường. Khi em nghịch một món đồ chơi phức tạp nào đó hoặc học cách leo cầu thang, nó luôn ở bên cạnh và cổ vũ: “Hãy thử lại đi! Em có thể làm được mà!”.

Thùy Linh