Vì sao ký tự X lại được dùng để chỉ những điều bí ẩn

Ký tự X trong toán học là ẩn số, ngoài ra nó còn được dùng để chỉ những thứ bí ẩn chưa được biết tới như nhân vật X, hồ sơ X ... Tại sao X lại được quy định như vậy?

Chúng ta bắt gặp ký tự X trong rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống. X được mặc định là chữ cái dùng để chỉ một ẩn số trong toán học hay để chỉ một sự vật, sự việc bí ẩn chưa thể biết giống như hồ sơ X, giải thưởng X, vấn đề X v.v...

Vậy tại sao lại không phải là bất kỳ một ký tự hoặc hình vẽ nào khác mà lại mặc định phải là "X"?

Một giả thuyết được các học giả chấp nhận rằng, là do sự khác biệt về ngôn ngữ trong quá trình dịch các tài liệu toán học gốc Ả Rập đã khai sinh ra chữ "X". Sau đó, nguyên tắc này tiếp tục được phổ biến bởi nhà toán học Descartes và trở thành chuẩn chung như ngày nay.

Toán học đại số ra đời tại Trung Đông vào thời kì Trung Cổ từ năm 750 đến 1258 sau CN và là sản phẩm của nền văn minh Hồi giáo.

Theo một số nhà nghiên cứu, chữ "X" ra đời là do các học giả Tây Ban Nha không thể dịch một số âm thanh từ tiếng Ả Rập. Theo đó, từ "thứ không biết" trong tiếng Ả Rập là "al-shalan". Đây là thuật ngữ được sử dụng nhiều trong các tài liệu toán học đầu tiên.

Do trong tiếng Tây Ban Nha không có âm tương ứng với "sh" nên người Tây Ban Nha đã dùng "sk" để thay thế. Đây là âm trong tiếng Hy Lạp cổ và được biểu diễn bằng ký tự "X".

Các nhà khoa học giả thuyết rằng sau đó, ký tự "X" tiếp tục dịch sang tiếng Latin và được thay thế bằng ký tự X phổ biến hơn.

Điều này tương tự như nguồn gốc của chữ Xmas, được các học giả dùng chữ X trong tiếng Hy Lạp rút gọn thay cho chữ "Christ" (Chúa Jesus).

Tuy nhiên, các giải thích trên chỉ dựa trên giả thuyết và suy đoán mà không có bằng chứng cụ thể. Hơn nữa, người dịch các tác phẩm toán học thường sẽ không chú trọng tới cách phát âm mà chỉ tập trung vào truyền đạt ý nghĩa của từ ngữ.

Do đó, dù có âm "sh" hay không thì cũng không có liên quan tới chữ "X". Dù vậy, nhiều học giả kể cả các nhà Toán học vẫn chấp nhận lập luận này.

Một số ý kiến khác lại cho rằng trong tiếng Hy Lạp, chữ ẩn được viết là "xenos", bắt đầu bằng chữ "X" nên việc viết tắt có thể cũng bắt nguồn từ đây. Tuy nhiên, đó cũng là 1 lập luận không có căn cứ.

Ngoài ra các chuyên gia cũng cho rằng chữ "X" được quy ước bởi nhà toán học nổi tiếng Descartes.

Nhà toán học Descartes

Tuy Descartes không trực tiếp quy định, nhưng trong các tác phẩm của ông và nổi tiếng nhất là La Géométrie (công bố năm 1637).

Ông đã dùng các chữ cái ở đầu bảng như a, b, c, để chỉ những giá trị đã biết và các chữ cái cuối bảng như x, y, z, để chỉ các giá trị chưa biết (ẩn số).

Lý do y và z không được chọn là bởi có một câu chuyện kể rằng đó là do người in cuốn sách La Géométrie của Descartes đã đề nghị rằng ký tự "X" ít được dùng nhất và đó cũng là chữ cái mà ông có số lượng bản khắc nhiều nhất.

Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giả thuyết bởi trong tác phẩm của Descartes ông đồng thời sử dụng cả 3 ký tự x, y, z để đại diện cho cả ẩn số lẫn các giá trị đã biết.

Điều này càng khiến người ta nghi ngờ về tính chính xác của giả thuyết "không có âm khi dịch từ tiếng Ả Rập" ở trên.

Do đó, có thể rằng Descartes chỉ đơn giản là tùy ý chọn các chữ cái để thuận tiện nhất đối với ông. Dù thế nào đi nữa, ký tự "X" giờ đây đã được sử dụng mặc định phổ biến trên toàn thế giới. 

Theo Ngày nay.vn